De burgemeestersvilla in Doodstil. Foto: Kees van de Veen
Hoe Riekje Voorthuis jaren na haar dood de monumentale burgemeestersvilla in Doodstil wist te redden
Haar dood zou ook het einde van de burgemeestersvilla in Doodstil betekenen, vreesde Riekje Voorthuis. De laatste bewoonster van de monumentale woning verzon een list.
Monumentaal asbest. Hugo Dokter glimlacht als hij de paradoxale woorden uitspreekt. „Hoor maar”, zegt de erfgoeddeskundige van Het Groninger Landschap. Hij tikt op een ogenschijnlijk natuurstenen plaat achter een antieke radiator. Het geluid galmt door het lege huis. „Het lijkt marmer, maar het is asbest.”
Een slimmigheidje van de arbeiders die de burgemeestersvilla in Doodstil aan het begin van de twintigste eeuw bouwden, zegt hij. Ze beschilderden de asbestplaten met de hand, en mooi ook, het verschil met marmer is nauwelijks te zien.
Asbest als marmer bij de trap. Foto: Kees van de Veen
Hij wilde ze eigenlijk bij de renovatie verwijderen, vertelt Dokter. Asbestplaten in huis, wie wil dat nog?
De monumentencommissie oordeelde anders. „Het is blijkbaar nogal bijzonder, asbest als namaakmarmer”, zegt de erfgoeddeskundige. „We kregen het verzoek om ze alsjeblieft te laten zitten.”
Douwe van der Zee en Hugo Dokter. Foto: Kees van de Veen
***
De burgemeestersvilla in Doodstil, een opvallend juweel in het Groninger dorpje, staat al een jaar of drie leeg. Toch voel je aan alles dat hier volop is geleefd.
De villa met koetshuis, op de hoek van de Barmerweg en de Trekweg, werd in 1916 gebouwd door architect R.B. Sleumer uit Uithuizen. Opdrachtgever was Harm Smedema, landbouwer op de Barmerheerd in het dorp en later burgemeester van de toenmalige gemeente Kantens.
Bron: Fotograaf onbekend, Groninger Archieven
Toen burgemeester Smedema stierf, bleef zijn familie in de villa wonen. Zijn kleinkinderen, Reint en Riekje Voorthuis, werden er geboren.
En nu, dankzij deze Riekje Voorthuis, krijgt de monumentale woning een nieuw leven.
***
„Hier zat ze altijd.” Hugo Dokter wijst naar een plek in het midden van de woonkamer, aan de voorzijde van de villa. Een zware rookster was ze, de muren rondom zijn geel.
De vaste plek van Riekje Voorthuis. Foto: Kees van de Veen
Het leven van Riekje (officieel Frederika Annetta) Voorthuis kende een verdrietig einde. Haar moeder stierf in 2003, haar broer Reint in 2011, haar vader in 2012. Plots zat ze, alleen en bovendien zelf ernstig ziek, in die grote burgemeestersvilla in Doodstil.
Kinderen had ze niet. Aardbevingsschade wel. De schokken die de gaswinning veroorzaakte, kon ze in haar woonkamer duidelijk voelen. Ze maakte zich zorgen, vertelt Hugo Dokter. Wie zou zich straks, na haar dood die niet ver weg meer was, over de villa ontfermen?
Vastberaden was ze, vertellen dorpsbewoners. Mevrouw Voorthuis was dan wel ziek, maar dat weerhield haar er niet van om een reddingsplan te bedenken. Ze zou hoe dan ook voorkomen dat haar geliefde villa, het rijksmonument waar ze bijna heel haar leven had doorgebracht, verloren zou gaan.
Haar plan: na haar dood komt de burgemeestersvilla in handen van Het Groninger Landschap, de stichting die zich al jaren inzet voor het erfgoed in de provincie. Een echtpaar uit het dorp, goede vrienden die haar tijdens haar ziekte verzorgden, mag er wonen. En als ze dat later niet meer willen, mag Het Groninger Landschap het huis verhuren. Zo komt er voldoende geld binnen voor onderhoud.
Op 26 oktober 2015 stierf Riekje Voorthuis. Ze werd 56 jaar.
***
„Het is een behoorlijke klus”, vertelt Douwe van der Zee drie jaar later, in de zomer van 2018, als hij de steiger rondom de burgemeestersvilla beklimt. Als beheerder van Het Groninger Landschap volgt hij de renovatie op de voet. Terwijl hij stijgt, wijst hij op rood en geel gekleurde bakstenen die afbrokkelen, op wit pleisterwerk dat van de muur bladdert, op art nouveau-elementen en kleurrijk glas-in-lood.
Foto: Kees van de Veen
Villa Barmerhoek is bijzonder, zegt hij. Vanwege de opvallende architectuur, het rijke Jugendstil-interieur en de beeldbepalende ligging in Doodstil is het benoemd tot rijksmonument.
Samen met restauratie-architect Kor Holstein werkte Het Groninger Landschap aan een gedetailleerd reddingsplan voor de monumentale villa uit 1916. De inzet was ambitieus: aardbevingsschade herstellen, achterstallig onderhoud wegwerken én de woning aardbevingsbestendiger maken.
Ingrijpende technieken als base isolation werden overwogen en verworpen. „Dat is te zwaar, daar is dit huis te frêle voor”, legt Hugo Dokter uit. „We hebben ervoor gekozen om voor elk onderdeel een eigen oplossing te zoeken.”
Een grote puzzel: die kenmerkende toren aan de voorkant van het pand. „Die toren was het lastigst”, vertelt Douwe van der Zee. „Het ding was weggezakt. We moesten ‘m opkrikken. Dat was een spannend moment. Je weet nooit of het goed gaat en wat het voor de rest van het huis betekent.”
Het ging goed.
Ook de pilaren zijn gered. Foto: Kees van de Veen
De allergrootste puzzel: de gele pilaren in die kwetsbare toren. Lang en smal zijn ze, en daardoor bijzonder moeilijk aardbevingsbestendiger te maken.
„Kunnen ze er niet uit?”, verzuchtte de aannemer nadat de zoveelste poging ze te behouden op niets uitliep.
Nee, reageerden Douwe van der Zee en Hugo Dokter fanatiek. Villa Barmerhoek is een rijksmonument en die gele pilaren horen erbij.
Het was een constructeur van Arcadis die uiteindelijk de oplossing vond. Van boven naar beneden gaten boren in de smalle pilaren en ze van binnenuit verstevigen, dat bleek de truc.
***
November 2018. De toren is gerestaureerd, de gele pilaren staan stevig overeind, de steigers rondom de villa zijn bijna allemaal verdwenen.
Nog een paar maanden, dan is de renovatie klaar en zal de burgemeestersvilla opnieuw worden bewoond. Gered door Riekje Voorthuis.
Bron: W.K. Dusseldorp, Groninger Archieven